کتاب شناسی توصیفی «انسان شناسی»

مقدّمه
 

بحث «انسان شناسی» محور تمام مطالعاتی است که در علوم انسان شناسی انجام می گیرد. به عبارت دیگر، «انسان شناسی» به مثابه محور مشترک و حلقه اتصال میان همه رشته های علوم انسانی عمل می کند. از سویی دیگر، انسان به واسطه وجود چند بعدی و ذومراتب خویش، می تواند با روش های مختلف شناختی، مورد کنکاش و بررسی قرار گیرد. روش تجربی، وجود انسان را از دریچه حس و تجربه و با استمداد از علومی همانند فیزیولوژی، روان شناسی، مردم شناسی و... مورد مطالعه قرار می دهد؛ روش عقلی که با نگاهی کلان به ابعاد وجودی انسان و مبدأ و غایت وی، به کشف جایگاه وی در نظام آفرینش می پردازد و با کمک از فلسفه، لایه های غیرمرئی و ماوراء طبیعه وی را به نمایش می گذارد و در نهایت، نگاه دینی که از دریچه وحی و کلام الهی، به آدمی می نگرد. پژوهش حاضر با رویکردی جامع نگرانه و کل نگر به انسان سعی بر آن دارد تا مجموعه ای هرچند مختصر از مطالعاتی که با روش های مختلف انسان شناسی در این قلمرو به پژوهش پرداخته اند، گردآوری کرده و به ساحت اهل تحقیق تقدیم دارد. به امید اینکه این تلاش مفید و سودمند واقع شود.

انسان شناسی دینی
 

1. آل علی حسینی شاهرودی، سید جواد، انسان در مراحل ششگانه، پردیسان، پاییز 1379، ص 432، وزیری.
این کتاب مراحل تکوین عوالم وجودی انسان را از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار می دهد و از این رو، روش آن، روش انسان شناسی دینی است. مراحل شش گانه مورد بحث عبارتند از: عالم ذر، صلب پدران، رحم مادران، دنیا، عالم برزخ و قیامت.
2. باهنر، محمدجواد، انسان و خود سازی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی دفتر تدوین ونشر آثارشهید، چ1،1370،178 ص.
کتاب حاضر مشتمل بر مقدّمه ای از «اکبر هاشمی رفسنجانی» و دارای شش فصل می باشد و تنها سه فصل اولیه آن در حوزه کتاب شناسی مورد بحث می گنجد. نویسنده در فصل اول کتاب، با عنوان «خودشناسی؛ اولین گام در خود سازی»، به معرفی انسان از دیدگاه قرآن می پردازد و به جنبه های غیرمادی و معنوی او اشاره می کند. فصل دوم کتاب با عنوان «نفس در قرآن» به ذکر تقسیمات از دیدگاه قرآن اختصاص یافته است. عنوان فصل سوم کتاب «انسان شناسی در اسلام» است و موضوع آزادی و اراده از جمله مباحث این فصل می باشد.
3. بهشتی، احمد، انسان در قرآن، (ج 2)، قم، کانون نشر طریق القدس، 1361، 224 ص، رقعی.
در این کتاب، نویسنده پانزده عنوان فرعی پیرامون انسان در کتاب آسمانی مورد بررسی و تحقیق قرار داده است. از جمله این عناوین فرعی عبارتند از: «انسان و بلاها»، «انسان ضعیف آفریده شده است» و «انسان فطرت خدایی دارد».
4. جعفری تبریزی، محمدتقی، انسان در افق قرآن؛ به ضمیمه سه سخنرانی دیگر، بی جا، قائم، بی تا، 176+ 91 ص، جیبی.
این کتاب حاصل سخن رانی استاد پیرامون «انسان از دیدگاه قرآن» می باشد. مجموع مطالب این سخن رانی در دو بخش گنجانده شده است: بخش اول مربوط به ویژگی های فردی انسان است و در ابتدا، جریان طبیعی جسمانی و روانی او مورد بررسی قرار گرفته است و در قسمت بعد، پس از تقسیم حیات به «حیات طبیعی» و «حیات روانی»، «حیات واقعی» به اصول و قوانین مربوط به هر یک اشاره شده است. در بخش دوم کتاب، ابتدا ثابت می شود که تمام افراد جهان، بخصوص اجتماعات، دارای اصول و قوانین می باشند و در ادامه، به سیزده مورد از این قوانین از دیدگاه قرآن اشاره می شود.
5. جوادی آملی، عبدالله، انسان در اسلام، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1372، 144 ص، وزیری.
در ابتدای این نوشتار آمده است: این کتاب حاصل دو جلسه تدریس آیة الله جوادی آملی در تابستان 1359 برای دانشجویان بوده و از این رو، شکل منطقی و فلسفی نداشته، در پی کاوش و اقامه برهان و استدلال نمی باشد. مطالب این مجموعه متشکّل از یک مقدّمه و دو فصل می باشد. در مقدّمه کتاب، تعریف «محبت حقیقی، مجازی و دروغین» از دیدگاه فلاسفه و عرفا آمده است؛ در بخش اول، کمال انسانی از دیدگاه اسلام مورد بررسی قرار گرفته و بخش دوم کتاب نیز به ذکر مطالبی پیرامون معرفت انسان و تبیین معاد و نتایج کمال اختصاص یافته است.
6. حسن زاده آملی، حسن، انسان در قرآن، چ 3، الزهرا، 1374، 258 ص، وزیری.
مطالب کتاب موضوع بندی نشده اند و مؤلف به صورت پراکنده موضوعات را مورد بحث قرار داده است. برخی عناوین مطرح شده عبارتند از: قرآن و تحدّی آن، کدام علم حجاب است ؟ و قرآن و عرفان و برهان از یکدیگر جدایی ندارند.
7. حسن زاده آملی، حسن، انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه، قم، قیام، 1372، 179 ص، رقعی.
این کتاب از یک مقدّمه و یک مدخل و یازده باب تشکیل شده است. مؤلف در مقدّمه، نهج البلاغه را از حیث سند مورد بحث قرار داده و در پی آن است که حجیّت آن را به لحاظ معجزه بودنش به اثبات رساند. در مدخل کتاب، به چهارده مورد از اوصاف اولیای الهی و انسان کامل، اعم از نبی، رسول، وصی و ولی، اشاره شده و در طول ابواب چهارده گانه، این اوصاف تشریح و تبیین گشته اند. از جمله صفات مورد بحث عبارتند از: ولی اللهی، خلیفة اللهی، قطب زمان بودن انسان کامل، معدن کلمات خداوند بودن انسان کامل.
8. سجادی، سید ضیاءالدین، انسان در قرآن، تهران، بنیاد قرآن، 1360، 195 ص، وزیری.
مطالب کتاب در پنج بخش گنجانده شده اند. در بخش اول، نویسنده به بحث لغوی درباره واژه «انسان» می پردازد. بخش دوم به ذکر آیات مربوط به انسان در قرآن اختصاص یافته است. بخش سوم، که عمده مطالب کتاب را در بردارد، به تفسیر آیات مربوط به انسان می پردازد و در بخش چهارم، دیدگاه دیگری غیر از قرآن کریم آورده شده است.
9. ص (صفائی)، علی، مسئولیت و سازندگی، هجرت، 1398 ه.ق، 222 ص، رقعی.
مؤلف در این کتاب، به موضوع تربیتی می پردازد و دیدگاه اسلام در این زمینه را بیان نموده، راهکاری مؤثر در جهت بالابردن تأثیر تربیتی در انسان ها ارائه می دهد. این کتاب متشکل از پیش گفتار با عنوان «حرف هایی برای گفتن» و هشت فصل می باشد. مؤلف زیرساخت تمامی ساخت ها و ساختمان ها را تفکر می داند و آن را بستر شناخت و شناخت را عامل مسئولیت تلقّی می کند و مسئولیت را زمینه ساز سازندگی و بالندگی.
10. مصباح یزدی، محمدتقی، معارف قرآن 3 (انسان شناسی)، چ 2، قم، در راه حق، 1368، ص 321511 ص، وزیری.
این مجموعه بخشی از سلسله درس های «معارف قرآن» است که استاد مصباح یزدی در مؤسسه در راه حق ایراد کرده اند و پس از آن به صورت کتاب منتشر شده است. در این کتاب ابتدا به وجوه اهمیت انسان شناسی اشاره شده و سپس با طرح سؤالاتی درباره انسان، سعی شده است با کمک آیات قرآنی، به آن ها پاسخ داده شود. از جمله موضوعات مورد بحث در کتاب عبارت است از: آفرینش انسان در قرآن، روح انسان، خلافت الهی، کرامت انسان، اختیار و جبر، شناخت انواع قدرت در وجود انسان، گرایش ها و امیال، معیار انتخاب، و معاد.
11. مهاجرانی، اسماعیل، روان شناسی انسان از دیدگاه اسلام، قم، مرکز تربیت مربی کودک و نوجوان (دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، آموزش)، 130 ص، رحلی.
نویسنده در مقدّمه کتاب، به تاریخچه انسان شناسی غرب اشاره می کند و سپس پرسش هایی را در مورد انسان مطرح کرده، به بررسی دیدگاه قرآن نسبت به انسان می پردازد. از جمله مباحث مورد بحث در کتاب عبارتند از: «نفس و جسم»، «نقد مادی گری»، «طبیعت و سرشت آدمی»، «روح انسان»، «خطاهای تفکر و تأمّل»، «سیمای انسان کامل».
12. نصری، عبداللّه، مبانی انسان شناسی در قرآن، تهران، بنیاد انتقال به تعلیم و تربیت اسلامی، 1361، 330 ص، وزیری، کتابنامه.
این کتاب با ذکر آراء و نظریه هایی در زمینه انسان شناسی آغاز می شود و در ادامه، مؤلف با طرح سؤالی به بیان اهمیت و ضرورت شناخت انسان می پردازد و آن گاه با معرفی نگرش قرآن به انسان می نویسد: «مشخصه اصلی انسان شناسی در قرآن، نگرش جامع و کلی به انسان و پرهیز از نگرش تک بعدی و پاره پاره کردن انسان است.» نقد نظریه انسان شناسی ماتریالیسم و داروینیسم، نقد اومانیسم و انسان محوری، طرح و نقد نظریه اریک فروم، ضرورت شناخت و آفات شناخت، هر یک موضوعاتی هستند که فصلی از کتاب را به خود اختصاص داده اند. در انتهای کتاب، نویسنده هریک از انواع و روش هایانسان شناسی را نام برده و آن ها را مورد بررسی قرار می دهد.
13. واعظی، احمد، انسان از دیدگاه اسلام، تهران، سمت 1377، 171 ص.
این کتاب در پنج فصل تدوین شده است. نویسنده سعی کرده تا روش خود را در این کتاب، روش انسان شناسی دینی قرار دهد و در این زمینه تکیه اصلی بر متون دینی می باشد، هرچند در مواردی از دستاوردهای فیلسوفان و عرفا نیز استفاده شده است. کتاب در عین این که جنبه توصیفی دارد و دیدگاه متون اسلامی را بیان می کند، ولی از نقد آراء و نظرات مخالف نیز خالی نیست
مجله معرفت، شماره 81، ایمانی، محمد رسول؛
www.hawzah.net
ارسال مقاله توسط کاربر محترم سايت :